034 Grzech pierworodny i wygnanie z raju

Temat: Grzech pierworodny i wygnanie z raju. W jaki sposób Biblia przekazuje symboliczny i moralistyczny sens tej opowieści.

Źródłem wszelkiego grzechu jest pycha.

św.  Augustyn

Główne zagadnienia lekcji:
Lekcja poświęcona jest analizie i interpretacji biblijnego opowiadania o grzechu pierworodnym i wygnaniu z raju. Uczniowie mają odczytać symboliczny i moralistyczny sens tej opowieści.

Cele lekcji:

Uczeń:

• poznaje fragmenty Księgi Rodzaju (Grzech pierworodny i wygnanie z raju) i ich konteksty;
• streszcza, opowiada, relacjonuje przeczytane fragmenty, przedstawia występujące w nich postacie;
• analizuje czytany tekst biblijny, wskazując charakterystyczne cechy jego budowy;
• dostrzega wielowarstwowość biblijnej opowieści, odczytuje jej sensy;
• wskazuje symbole biblijne i odczytuje (przy pomocy słowników) ich znaczenia;
• rozpoznaje podstawowe motywy i toposy;
• interpretuje toposy biblijne (ogród-raj, homo viator i inne) i ich funkcjonowanie w kulturze europejskiej;
• określa rolę motywów biblijnych w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
• określa relacje między Bogiem a ludźmi przedstawione w czytanych fragmentach;
• wykorzystuje do interpretacji fragmentów Biblii informacje ze słowników i innych źródeł;
• tworzy spójne wypowiedzi argumentacyjne;
• formułuje tezy na temat czytanych fragmentów Biblii, uzasadnia je, odwołując się do tekstu oraz informacji z różnych źródeł;
• rozwija umiejętność samodzielnego docierania do źródeł wiedzy, znajdowania i porządkowania potrzebnych informacji;
• odczytuje pozaliterackie teksty kultury zawierające nawiązania do Biblii.

Uwagi dotyczące realizacji:
Lekcja trwa 45 min. Uczniowie najpierw opracowują metaplan: Wygnanie z raju, a następnie wyszukują w słownikach znaczeń symbolicznych pojawiających się w opowieści motywów.    

Środki dydaktyczne:

• Krzysztof Mrowcewicz, Przeszłość i dziś, s. 94-96
• Pismo święte Starego i Nowego Testamentu
• Kopaliński, Słownik motywów
• Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury

Pojęcia i terminy:
Biblia, Księga, Stary Testament, Księga Rodzaju, rozdział biblijny, opowieść, opowiadanie, symbole biblijne, topos, ogród rajski (Eden), drzewo życia, drzewo wiadomości dobrego i złego, wąż, topos człowieka wędrowca (homo viator), interpretacja Biblii (hermeneutyka).

Przebieg lekcji:

1. Pogadanka heurystyczna na temat przeczytanej w domu przez uczniów opowieści biblijnej o grzechu pierworodnym i wygnaniu z raju. Uczniowie streszczają opowieść. Nauczyciel rozważa z młodzieżą, na jakich poziomach znaczeń należy interpretować teksty biblijne. Podają ustalenia, że poza sensem dosłownym opowieści te mają sens symboliczny, moralistyczny i mistyczny. Nauczyciel podaje temat lekcji.
2. Uczniowie podzieleni na grupy opracowują metaplan: Wygnanie z raju. Ustalają: Jak jest (w momencie wygnania)? Jak być powinno? Dlaczego nie jest tak, jak być powinno? Jakie wnioski płyną z opowieści?

Nauczyciel prosi, aby zwrócili szczególną uwagę na rozmowę z wężem i zastanowili się, dlaczego Ewa go posłuchała (tu w razie trudności nauczyciel zwraca uwagę na motto lekcji). 

3. Po upływie wyznaczonego czasu grupy prezentują swoje ustalenia, ewentualnie uzupełniają i korygują swoje prace.

Jak jest?

Ewa uległa namowom węża, który zapewniał, że wbrew temu, co mówił Bóg na pewno nie umrą po spożyciu owoców z drzewa wiadomości dobrego i złego.
Wąż zmanipulował Ewę, sugerując jej, że dzięki owocowi posiądą wiedzę, jaka ma Bóg.
Ewa zerwała owoc powodowana pychą, dała go Adamowi.
Oboje zjedli zakazany owoc i odkryli prawdę o swojej nagości.
Bóg ukarał wszystkich troje.
Przeklął węża wśród wszystkich zwierząt, zdecydował, że będzie się czołgał i żywił prochem. Upadł najniżej jak można i nigdy się nie podniesie.
Bóg wprowadził nieprzyjaźń między kobietę i węża. Zawsze będą ze sobą walczyć aż potomek Ewy zmiażdży głowę węża, a ten ugryzie go w piętę.    
Kobietę Bóg obarczył trudem brzemienności, w bólu będzie rodziła dzieci i będzie podlegała mężczyźnie.
Mężczyzna będzie w trudzie pracował.
Ziemia będzie przeklęta. Będzie rodziła cierń i oset.
Adam w pocie czoła będzie zdobywał pożywienie.
Będzie śmiertelny, z prochu powstał i w proch się obróci.
Wszyscy troje zostali wygnani z raju.

Jak miało/powinno być?

Człowiek osadzony w ogrodzie Eden miał zagwarantowany dostatni byt, nie musiał pracować, żywił się darami natury. Jedynie z drzewa wiadomości dobrego i złego Bóg mu zakazał spożywać owoców, uzasadniając to troską o życie człowieka.
Człowiek miał panować nad urodzajną, harmonijnie rozwijającą się ziemią.
Ludzie nie mieli mieć świadomości dobrego i złego, nie miała im być do niczego potrzebna, ponieważ zło w ich świecie nie miało istnieć.
Nie mieli mieć świadomości przemijania.

Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?

Adam i Ewa złamali zakaz Boga. Sięgnęli po zakazaną wiedzę. Poznali dobro i zło. Od tego momentu muszą sami wybierać. Otrzymali świadomość.
Zostali wygnani z raju. Skazani na życie w trudzie, na ciągłą walkę z siłami przyrody i złem.
Obarczyli całą ludzkość grzechem pierworodnym.

Wnioski:

Skoro człowiek zyskał świadomość dobra i zła, stał się odpowiedzialny za swoje wybory. Powinien wybierać dobro, zwyciężać zło, podlegać losowi. Wędrować przez całe życie do Boga. Być posłusznym woli Najwyższego, cierpliwym i skromnym.

4. Uczniowie wyszukują motywów, które ich zdaniem mają znaczenie symboliczne (zaznaczone na żółto) , a następnie przy pomocy dostępnych słowników ustalają znaczenie głównych toposów.

Adam i Ewa – pierwszy mężczyzna i pierwsza kobieta na ziemi, ucieleśniają pierwszą typową parę ludzką. Adam – symbol ludzkich słabości, grzesznego i ułomnego człowieka. Ewa – pramatka, symbol kobiecości, łatwowierności, uległości.  Symbolizuje chaos, nieład, niezgodę, czystość, płodność, macierzyństwo.

Ogród Eden – niebo, nieboskłon, mistyczna ekstaza, tajemnica duszy, szczęście, zbawienie, życie, dom, dziewictwo, czystość.

Wąż – symbol pierwotnych sił kosmosu, wieczności, nieśmiertelności, chytrości. Szatan – kusiciel, symbol diabła, oszusta, zdrady, grzechu, zła.

Drzewo wiadomości – Drzewo poznania dobra i zła jest symbolem mądrości, roztropności, dającej duszy zdolność rozeznawania.

Zerwanie owocu z drzewa poznania dobra i zła jest symbolicznym ukazaniem poznania dobra i zła z pozycji doświadczenia i przeżycia zła, czyli zawinionej utraty dobra; zabroniona lub nadmierna wiedza, wina, grzech.

Ciernie i osty – przeciwieństwo błogosławionych fig i winogron, ziemski mozół, męka, kara za grzech pierworodny

5. Nauczyciel proponuje refleksję nad toposem homo viator. Uczniowie analizują fragment fresku Masaccia Wygnanie z raju. Zwracają uwagę na związek fresku z opowieścią biblijną, starają się odczytać uczucia i doznania bohaterów oraz znaczenie przestrzeni, w jakiej zostali ukazani. Następnie sami szukają przykładów dzieł kultury wykorzystujących topos życia jako wędrówki.