Cykl „Treny” Spotkanie 2 Notatki Cornella o Trenie X

Autor

Jan Kochanowski

Podmiot liryczny

Poeta- filozof, renesansowy myśliciel, zrozpaczony ojciec

Adresat liryczny

Zmarła Urszulka, dusza dziecka

Sytuacja liryczna

Ojciec – myśliciel – filozof cierpiący po stracie dziecka, rozważający, co stało się z duszą dziecka po śmierci (motyw ubi sunt?, czyli gdzie są dusze po śmierci)

O czym mówi podmiot?

Podstawą konstrukcyjną trenu jest seria pytań retorycznych kierowanych do zmarłej. Zrozpaczony ojciec pyta, czy trafiła do najwyższego nieba, Czy do chrześcijańskiego raju. A może została zaprowadzona na wyspy szczęśliwe, czyli  wyspy, na których według mit. gr. przebywali po śmierci (lub nawet jeszcze za życia) sławni bohaterowie. Czy może Charon przewozi jej duszę przez rzekę Styks, by dowieźć ją do królestwa Hadesa? Czy napoił ją wodą z rzeki Lete, która spowodowała, że zapomniała o przeszłości i nie wie nic o cierpieniu ojca? Czy też przeszła reinkarnację wzorem bohaterów mitologicznych i została słowikiem? Czy trafiła do czyśćca, jeśli w jakikolwiek sposób kiedykolwiek zgrzeszyła? Czy może wróciła tam, skąd przyszła do domu Kochanowskich – do Boga lub świata idei? Niezależnie od tego, gdzie jest i czy w ogóle jest poeta błaga ją, by mu się ukazała w jakiejkolwiek postaci, by jakkolwiek go pocieszyła.

Jak mówi?

Tren X jest wierszem stychicznym, trzynastozgłoskowym ze średniówką po siódmej sylabie (7+6). Ze względu na pierwszoosobowy podmiot liryczny utwór jest przykładem liryki wyznania, liryki bezpośredniej.

apostrofa do Urszuli

Rozpoczynająca utwór apostrofa pełni kilka funkcji: wskazuje adresatkę wyznania – Orszulo; ujawnia podmiot mówiący – moja, mi, określa temat liryku – poszukiwania eschatologiczne:
Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi sie podziała?

 pytania retoryczne

Seria dziewięciu pytań retorycznych wskazuje na intensywność myślenia poety, na jego niepokój, ale także na jego erudycję. Zakreślone tymi pytaniami możliwości eschatologiczne nie ograniczają się do wyobrażeń chrześcijańskich, ale sięgają także po mitologię i filozofię starożytnych. 

anafory

Pytania zaczynają się od zaimków: czyś, czy, czyli, czyliś – to powtarzanie ma zarówno sens kompozycyjny (organizuje tren), jak i psychologiczny (człowiek w głębokiej traumie często nie może pozbyć się natarczywych myśli) oraz sens poznawczy – w ten sposób poeta dzieli się z czytelnikiem swoimi myślami i przeżyciami.

epitety

Orszulo moja wdzięczna, aniołków małych – epitety niosą w sobie ładunek emocjonalny, wyrażają stan uczuciowy mówiącego; szczęśliwe Wyspy, tęskliwe jeziora, zdrojem niepomnym – podkreślają najistotniejsze wartości przywołanych pojęć.

mitologiczno-religijny

Różne – mitologiczne, filozoficzne i chrześcijańskie – koncepcje na temat tego, co dzieje się z człowiekiem po śmierci. Kochanowski  przyjmuje ówczesne – wywodzące się ze średniowiecza- wyobrażenia, zgodnie z którymi kosmos składa się z dziesięciu nieb (sfer niebieskich), nad którymi znajduje się mieszkanie Boga, aniołów i wybranych. Sięga też do mitologicznych wysp szczęśliwych, pośmiertnej podróży na łodzi Charona, wyobrażenia, że podczas niej dusza pije wodę zapomnienia. Nawiązuje do orfickich przekonań o reinkarnacji oraz platońskiej wizji świata idei.