Dzisiaj publikuję scenariusz opracowany na potrzeby portalu Scholaris.pl
IV etap edukacyjny, język polski (zakres podstawowy)
Temat: Między słowami
Treści kształcenia:
- Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
- Świadomość językowa. Uczeń:
- na pojęcia znaku i systemu znaków; uzasadnia, że język jest systemem znaków; rozróżnia znaki werbalne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji.
Cele operacyjne:
Uczeń:
- Rozumie, czym jest znak,
- Poznaje pojęcie znaku i system znaku,
- Rozróżnia znak werbalny i niewerbalny,
- Wskazuje na zastosowanie treści znaku w tekście literackim/inscenizacji,
- Ma świadomość różnych funkcji znaku i możliwości jego interpretacji,
- Utrwala wiedzę o pantomimie.
Nabywane umiejętności:
- Analiza utworu literackiego (poetyckiego), analiza inscenizacji (pantomimy),
- Rozumienie zastosowanych w utworze środków wyrazu artystycznego,
- Definiowanie pojęcia znaku,
- Rozróżnianie znaków werbalnych i niewerbalnych,
- Sprawne korzystanie ze słowników.
Kompetencje kluczowe:
- Porozumiewanie się w języku ojczystym,
- Umiejętność uczenia się,
- Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
- Tekst literacki (kopie kserograficzne): Małgorzata Hillar „Zakochana”[1],
- Dowolnie wybrany słownik języka polskiego,
- Sprzęt multimedialny (komputer podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),
- Zasób multimedialny: film „Zechce pan usiąść…”.
Metody nauczania:
- Podające: pogadanka, wykład informacyjny,
- Problemowe aktywizujące: dyskusja,
- Eksponująca: film,
- Praktyczna: praca z tekstem.
Formy pracy:
- Zbiorowa jednolita,
- Indywidualna jednolita,
- Grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita uczniów i zapoznaje ich z tematem zajęć. Potem prosi, aby wyobrazili sobie, że są w obcym, nieznanym nikomu z nich mieście.
Nie mają przy sobie mapy, nawigacji itp., a muszą dotrzeć do znajdującego się dość blisko punktu A (np. trzeba skręcić w lewo, na skrzyżowaniu w prawo i potem iść prosto). Zatrzymują przechodnia i pytają o drogę – problem w tym, że ich rozmówca nie zna zbyt dobrze języka, którym się posługują; rozumie zaledwie kilka słów. Czy mogą mimo wszystko się porozumieć? Czego użyją (komunikacja pozawerbalna)? Czy gesty, mimika i inne sposoby komunikacji pozwolą na poprawne wskazanie i potem odnalezienie drogi do punktu A?
Uczniowie dyskutują na ten temat. Następnie nauczyciel prosi dwie chętne osoby o odegranie podobnej scenki. Po inscenizacji następuje podsumowanie wniosków o niewerbalnym porozumiewaniu się.
Etap realizacji
Nauczyciel rozdaje uczniom kserokopie wiersza Małgorzaty Hillar pt. „Zakochana”, na których nie ma zapisanego tytułu. Poleca im przeczytać tekst i zastanowić się, kim jest bohaterka wiersza.
Małgorzata Hillar
„Zakochana”
Idzie ulicą
jakby tańczyła
na baletowym popisie
Uśmiecha się
do dziecka w wózku
do wróbla
który stracił ogon
Te kropki na sukience
myśli
mają kolor jego oczu
Od rana powtarza
najmilsze imię
i wychodzi z domu
w jednej pończosze.
Po chwili nauczyciel zadaje uczniom pytania:
- W jaki sposób zachowuje się bohaterka wiersza?
- Czy coś ilustruje jej stan emocjonalny?
- Jakie znaki daje obserwatorom?
- Jaki tytuł pasowałby do tego utworu? (Po propozycjach uczniów podaje oryginalny tytuł).
Kieruje rozmową tak, aby młodzież wskazała na pojęcie znaku jako nośnika treści komunikacyjnych. Poleca uczniom sprawdzenie tego terminu w słowniku języka polskiego. Zapisuje na tablicy słowo „znak”, a dookoła niego najważniejsze jego cechy podane przez uczniów. Następnie tłumaczy zależność między znakami, która tworzy system znaków – czyli język. Zarysowuje też wstępnie schemat komunikacji znakowej według Romana Jakobsona (rozwinięcie tematu na innych, osobnych zajęciach):
Kontekst
Nadawca ———-> Komunikat ———-> Odbiorca
Kontakt
Kod
Kolejnym etapem zajęć jest praca z zasobem multimedialnym. Zechce pan usiąść
Nauczyciel odtwarza film, a po emisji prosi uczniów o interpretację. Zadaje pytania:
- Jaką scenkę przedstawia film?
- Co robią bohaterowie?
- Jakie emocje i zachowania wyrażają? (czekanie, zniecierpliwienie, uprzejmość, grzeczność, zadowolenie itp.). Skąd to wiemy?
Następnie prowadzący zajęcia prosi uczniów o przypomnienie charakterystyki obejrzanej przed chwilą formy przedstawienia (pantomima). Podsumowanie i utrwalenie wiadomości na jej temat.
Nauczyciel prosi kilku chętnych, aby za pomocą pantomimy przekazali klasie jakąś wiadomość, hasło itp. Uczniowie proponują tematy scenek; powinni uwzględnić kontekst danej sytuacji i wynikające z niego możliwości interpretacji tej samej sceny (przykładowe tematy scenek: powitanie kolegów na boisku szkolnym – jak tę samą sytuację będą widzieć różni jej uczestnicy, np. strażnik miejski lub starsza pani). Praca może odbywać się w parach, trójkach. Uczniowie odgrywają cztery, pięć scenek.
Etap końcowy
Na podstawie obejrzanego filmu i własnych obserwacji uczniowie mają za zadanie określić, jakie gesty/znaki/mimika sugerują uprzejme i nieuprzejme zachowania społeczne. Nauczyciel prosi, aby młodzież zastanowiła się, w jakich sytuacjach używamy takich niewerbalnych znaków (np. na drodze, podczas jazdy samochodem, kiedy widzimy, ale nie słyszymy odbiorcy komunikatu, a chcemy go np. pozdrowić itp.), kiedy są one szczególnie ważne (kierowanie ruchem przez policjanta, akcje wojskowe itp.).
Dodatkowo:
Uczeń zdolny może podać przykłady systemów znaków (języków), które nie wykorzystują słów, np. indiańskie znaki dymne, alfabet Morse’a itp. i określić ich zasady.
[1] Proponowane źródło: Małgorzata Hillar, Zakochana, [w:] Taż, Prośba do macierzanki, Czytelnik, Warszawa 1959 lub [w:] Od Staffa do Wojaczka. Poezja polska 1939–1985. Antologia, pod red. B. Drozdowskiego i B. Urbankowskiego, tom II, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1988.