Lekcja 019 020 Antygona jako dramat racji. Ćwiczenia dramowe.

Temat: Antygona Sofoklesa jako dramat racji. Ćwiczenia dramowe.

Nad szczęścia błysk, co złudą mar, największy skarb – rozumu dar.

Sofokles

Główne zagadnienia lekcji
Na lekcji uczniowie pracują metodą dramy. Wchodząc w role bohaterów dramatu Sofoklesa, wnikają w motywy działania postaci, analizują emocje, jakimi kierowali się bohaterowie.  

Cele lekcji

Uczeń

• interpretuje szczegółowo fragmenty tragedii;
• · określa źródła konfliktu między głównymi bohaterami Antygony;
• · rozumie, na czym polega w Antygonie konflikt racji;
• · przedstawia motywy postępowania Antygony i Kreona;
• · wyjaśnia, na czym polega istota tragizmu w dramacie antycznym;
• · zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
• · redaguje list/wypowiedź argumentacyjną;
• · uczestniczy w ćwiczeniach dramowych, wchodząc w role bohaterów;
• · głośno i wyraziście czyta fragmenty utworu.

Uwagi dotyczące realizacji:

Lekcja trwa 90 minut. Istotne są warunki, w jakich będzie się odbywała.  Uczniowie powinni mieć możliwość siedzenia w kole, swobodnego poruszania się w przestrzeni. Ławki i krzesła nie będą konieczne. Przed lekcją nauczyciel umawia się z jednym uczniem, że na początku zajęć siądzie z boku i po omówieniu zwyczajów pogrzebowych Greków podejdzie do grupy i odczyta Edykt Kreona. Na drugiej jednostce lekcyjnej mogą przydać się rekwizyty i materiały do dokonania charakteryzacji postaci.

Środki dydaktyczne:

• Sofokles, Antygona
• Papier do napisania tekstów argumentacyjnych
• Edykt Kreona
• Ewentualne materiały do charakteryzacji postaci
• Karteczki samoprzylepne w dwóch kolorach
• Dwa plakaty z narysowanym koszem i walizeczką
• Kartka z zeszytu: Antygona Sofoklesa jako dramat racji. Ćwiczenia dramowe.

Pojęcia i terminy: 
dramat antyczny, tragedia antyczna, tragizm, konflikt tragiczny, katastrofa, wina tragiczna (hamartia), przeznaczenie, hybris (pycha), ironia tragiczna (ironia losu), dramat racji, konflikt racji, katharsis, litość i trwoga, mimesis

Przebieg lekcji:

1. Uczniowie siadają w kręgu na podłodze. Nauczyciel prosi, aby zamknęli oczy i spróbowali sobie wyobrazić, że znaleźli się w starożytnej Grecji. Są mieszkańcami Teb. Wierzą, że człowieka tworzy ciało i dusza. Po śmierci dusza opuszcza ciało, a zmarły przechodzi spod panowania bogów olimpijskich we władzę bogów podziemi (Hadesa i Persefony). Tylko dopełnienie symbolicznego obrzędu pogrzebowego, polegającego na posypaniu ciała ziemią i złożeniu ofiary płynnej, umożliwia przejście do królestwa zmarłych. Zaniechanie obrzędu skazuje duszę nieszczęśnika na błąkanie się po ziemi, gdzie nie ma dlań spoczynku ani ukojenia. Pogrzeb sprawić powinna rodzina zmarłego, gdyż niepogrzebane ciało obraża zarówno bogów olimpijskich, jak i bóstwa podziemne).
2. W tym momencie wchodzi Strażnik (uczeń, który wcześniej poznał swoją rolę) i odczytuje Edykt Kreona:

„O Tebańczycy, nareszcie bogowie z bratobójczej wojny wyrwali to miasto. Ja władzę i tron ten objąłem, który mi z prawa po zmarłych przypada. Wydam więc ukaz na Edypa synów:

Dzielnego w walce Eteokla, który w obronie poległ tego miasta, w grobie pochować i uczcić ofiarą. Brata zaś jego – Polinika, który to bogów i ziemię ojczystą napadł i zbrukał, niech nikt się nie waży ni chować, ni płakać. Ciało jego ma być przez psy rozwłóczone i przez ptaki rozdarte. A kto by rozkazu nie posłuchał, na śmierć skazanym będzie. Podpisano Kreon, władca Teb”

3. Tebańczycy (uczniowie nadal nie wychodzą z roli) komentują rozkaz Kreona, wyrażając swoje uczucia i refleksje.  A następnie płynnie przechodzą do wspominania bohaterów i ich rodu. Nauczyciel (będący jednym z mieszkańców miasta) tak kieruje rozmową, aby został opowiedziany mit o Labdakidach.
4. Ochotnik lub ochotniczka wchodzi w rolę Antygony, kto inny w rolę ciała Polinejkesa. Antygona improwizuje symboliczny pochówek brata. Obserwujący ją uczniowie zapisują na karteczkach myśli, jakie mogą w tym momencie targać dziewczyną. Na klaśnięcie obraz zastyga, a do Antygony podchodzą ochotnicy, którzy zostawiają swoje karteczki. Antygona czyta je i wybiera te, które są jej bliskie. Ponownie nieruchomieje, a jedna z osób odczytuje wybrane przez dziewczynę myśli.
5. Uczniowie na chwilę wychodzą z roli i rozmawiają o motywach postępowania Antygony. Oceniają etyczną wartość jej postępowania.
6. Uczniowie dobierają się w 4 grupy. Jedna z nich zastanawia się, jakimi argumentami Antygona może przekonać Kreona, że słusznie zrobiła. Druga zastanawia się, jak władca ma wytłumaczyć Antygonie, że popełniła zbrodnię godną kary śmierci. W czasie pracy uczniowie mogą korzystać z tekstu dramatu Sofoklesa, ale powinni mówić swoimi słowami. Grupy trzecia i czwarta budują rzeźby Antygony i Kreona  uchwyconych podczas sporu. Wybierają spośród siebie rzeźby, a pozostali członkowie grup są rzeźbiarzami. Ustalają, jakie pozycje powinni przyjąć bohaterowie (czy mają stać, czy siedzieć, a może Antygona powinna klęczeć?), jakie gesty powinni wykonać, jaką przybrać mimikę. Nazywają uczucia, jakie targają bohaterami i znajdują dla nich wyraz artystyczny. Kiedy rzeźby są gotowe, członkowie grup pierwszej i drugiej podkładają głos, starając się odpowiadać na argumenty przeciwnika.

[Tu prawdopodobnie nastąpi koniec pierwszej lekcji. Kolejne zadanie można polecić uczniom do wykonania w domu lub od niego zacząć drugą godzinę.]

7. Uczniowie podzieleni na 5 grupy piszą teksty argumentacyjne:
   • Antygona żegnająca się z życiem pisze list do Ismeny, w którym wyjaśni swoją decyzję o popełnieniu samobójstwa. Wykorzystać należy słowa: „Wybrałaś życie – ja życia ofiarę”.
   • Hajmon pisze list pożegnalny do Eurydyki, w którym wyjaśni motywy swojego samobójstwa i wykorzysta słowa Antygony: „Słowami świadczyć miłość – to nie miłość.”
   • Eurydyka pisze list pożegnalny do Kreona, w którym wyjaśni motywy swojego samobójstwa i nazwie Kreona dzieciobójcą.
   • Przewodnik chóru w imieniu ludu tebańskiego spisuje zarzuty, jakie miasto stawia Kreonowi.
   • Obrońca Kreona przygotowuje mowę, w której wyjaśni motywy postępowania Kreona.
8. Uczniowie budują żywy obraz Sąd nad Kreonem. Wybierają spośród siebie grupę reżyserów, aktorów i ekipę techniczną. Reżyserzy wypracowują koncepcję sceny: ustawienie poszczególnych postaci, ich gesty i miny, wzajemne relacje. Rozmieszczają na scenie postaci sędziów, oskarżyciela, obrońcę, świadków, którzy odczytają listy Antygony, Hajmona i Eurydyki oraz chór. Aktorzy określają emocje bohaterów, w których się wcielają. Młodzież szuka dla tych emocji właściwej ekspresji. Ekipa techniczna zastanawia się nad światłem, rekwizytami, charakteryzacją bohaterów. 

Obraz na chwilę zastyga.

Reżyserzy i ekipa techniczna stają się uczestnikami procesu jako obserwatorzy.

Obraz ożywa, zmieniając się w improwizowany sąd. Sędzia informuje, że odbywa się sąd nad Kreonem. Przewodnik chóru odczytuje zarzuty wobec Kreona. Kolejno świadkowie odczytują listy samobójców. Obrońca wygłasza mowę. Chór odczytuje stasimon I i eksodos.  

9. Młodzież wychodzi z roli i siada w kręgu. Dzieli się doznaniami po przeprowadzonym ćwiczeniu. Nauczyciel tak prowadzi rozmowę, aby wybrzmiało w niej, na czym polegał tragizm Kreona.
10. W dalszej części rozmowy określają również istotę tragizmu. Uczniowie podsumowują, że zarówno Antygona, jak i Kreon są bohaterami tragicznymi, gdyż każde musi wybierać między ważnymi wartościami, przy czym wybór jednej pociąga za sobą unicestwienie drugiej, a bohater zawsze poniesie klęskę. Konflikt między Antygoną  i Kreonem jest konfliktem racji i przebiega na płaszczyźnie moralnej, religijnej i społecznej. Na płaszczyźnie moralnej racje uczuć Antygony, jej prawa do siostrzanej miłości i decydowania o własnych działaniach są zderzone z racjonalizmem Kreona i odrzucaniem przez niego emocjonalnych praw siostrzenicy. Kreon nie rozumie jej i złości się, że sprzeciwia mu się kobieta. Antygona wyżej stawia odwieczne prawa boskie nakazujące szacunek dla zmarłych i cześć dla bóstw niż rozkaz królewski. Wina Kreona – na płaszczyźnie religijnej –  polega na zlekceważeniu praw boskich. Prowadzić to będzie do katastrofy. Wina Kreona to wina tragiczna – nie chciał źle, ale jego czyny obróciły się przeciw niemu. Ujawni się tu ironia tragiczna. Mimo że Kreon występuje w obronie interesu państwa, chce oddać cześć obrońcy miasta i ukarać zdrajcę, los się od niego odwróci. Nie inaczej jest na płaszczyźnie społecznej. Lud nazwie Kreona tyranem i współczuć będzie Antygonie, najbliżsi, nie mogąc pogodzić się z konsekwencjami decyzji władcy odbiorą sobie życie. I nic nie pomoże, że Kreon zmieni decyzję, sam pójdzie pochować ciało Polinika. Będzie już za późno, odpowiadać będzie moralnie za śmierć trzech osób: Antygony, Hajmona i Eurydyki.

11     Ewaluacja. KOSZ I WALIZECZKA

To metoda ewaluacyjna, która wywołuje refleksję ukierunkowaną na rozwój. Potrzebne dwa plakaty z narysowanym koszem i walizeczką:

• • nauczyciel rozdaje uczniom kartki samoprzylepne w 2 kolorach,
  • prosi, aby ocenili lekcję, biorąc pod uwagę następujące aspekty:
    • co chciałbym zabrać ze sobą w walizce?
      • co było dla mnie ważne?
      • czego się nauczyłem?
      • co zapamiętałem?
    • co chciałbym wyrzucić do kosza?
      • co było nieistotne?
      • o czym chciałbym zapomnieć?
      • co sprawiło mi trudność?
    • uczniowie przylepiają w odpowiednich miejscach swoje wypowiedzi,
  • Młodzież odczytuje najpierw zawartość kosza, potem walizeczki,
  • Uczestnicy zajęć dyskutują, komentują swoje uwagi.